Źródło fotografii: Neon Muzeum
Weekend z neonami
Od dziecka kochałem warszawskie neony, wychowałem się na Śródmieściu Południowym lat 80. i 90., pamiętam, już nieco zapadłe po mrokach stanu wojennego, migające, z zaciemnionymi pojedynczymi literami, reklamy świetlne na Placu Konstytucji, w Alejach Jerozolimskich i Marszałkowskiej stanowiące, mimo wszystko, barwny kontrapunkt szarej rzeczywistości zmierzchu PRL-u i lat transformacji ustrojowej. Kiedy w 2013 roku zakładałem Antykwariat Warszawa jednym z moich małych marzeń było otwarcie lokalu z neonem nad wejściem utrzymanym w stylu polskich lat 50. Na realizację musiałem poczekać do roku 2018, kiedy udało nam się wynająć lokal na Wiśniowej 63. Całe szczęście są jeszcze firmy, które zajmują się tym, można już powiedzieć, tradycyjnym rzemiosłem.
Jednym z piękniejszych i klimatycznych muzeów w Warszawie jest Muzeum Neonów [właść. Neon Muzeum] położone na warszawskiej Pradze, na terenie Soho Factory [ul. Mińska 41]; początki inicjatywy sięgają roku 2005, natomiast samo muzeum zostało otwarte w roku 2012. Sam się sobie dziwię, że trafiłem tam dopiero teraz, po tylu latach od otwarcia.
Neon naszego antykwariatu na Wiśniowej 63.
Zaraz, zaraz, jak właściwie działają neony ?
Historia wynalazku – jak powstała lampa neonowa
Lampa neonowa, zwana także neonówką lub jarzeniówką, została wynaleziona w 1910 roku przez francuskiego naukowca Georges’a Claude’a. To prosta lampa wyładowcza, składająca się z dwóch elektrod zamkniętych wewnątrz szklanej rurki wypełnionej gazem szlachetnym, najczęściej neonem lub ich mieszanką. Dzięki procesowi wyładowania jarzeniowego lampa emituje charakterystyczne światło, które zrewolucjonizowało zarówno reklamę, jak i oświetlenie w przestrzeniach miejskich. Wynalazek Claude’a otworzył drogę do tworzenia kolorowych neonów, które szybko stały się symbolem nowoczesnych metropolii na całym świecie.
Jak działają neony?
Neon to rodzaj lampy wyładowczej, która emituje światło dzięki przepływowi elektrycznemu przez gaz szlachetny, najczęściej neonu lub argonu. Proces tworzenia neonów rozpoczyna się od szklanych rur, które formowane są w odpowiednie kształty i litery przez wykwalifikowanych rzemieślników. Szklana rurka wypełniana jest gazem, a na jej końcach zamontowane są elektrody. Gdy prąd elektryczny przepływa przez elektrodę, powoduje wyładowanie elektryczne, które pobudza cząsteczki gazu do emisji światła. Światło, które widzimy, jest efektem reakcji chemicznej – neon emituje charakterystyczne czerwone światło, podczas gdy argon, przy dodaniu odpowiedniego barwnika, może świecić na kolor niebieski. Dzięki dodaniu specjalnych substancji i powłok fluorescencyjnych na wewnętrzną stronę rurek, można uzyskać różnorodne kolory. Tworzenie neonów to proces precyzyjny i wymagający umiejętności, dlatego neony zawsze były postrzegane nie tylko jako element reklamy, ale i jako forma sztuki rzemieślniczej. Warszawskie neony z czasów PRL-u to nie tylko symbole epoki – to także unikalne dzieła sztuki, które nadawały miastu charakterystyczny, kolorowy blask. W latach powojennych, kiedy Warszawa odbudowywała się ze zniszczeń, kolorowe, świetlne reklamy stanowiły ważny element ożywienia przestrzeni miejskiej. Dziś, dzięki muzeom i prywatnym inicjatywom, dawne neony przeżywają swoją drugą młodość, przyciągając uwagę zarówno mieszkańców, jak i turystów.
Widokówki z serii pocztówek: Warszawa nocą z lat 60. na podstawie fotografii P. Krassowskiego. Wydano w Warszawie nakł. BW Ruch
Historia warszawskich neonów
Pierwsze neony zaczęły pojawiać się w Polsce w okresie międzywojennym, jednak to dopiero lata 50. i 60. XX wieku stały się złotym okresem dla neonów w Warszawie. Pod koniec lat 40., Polska powoli wychodziła z powojennej ruiny, a władze dążyły do modernizacji przestrzeni miejskich, włączając w to nowoczesne środki reklamy. To właśnie wtedy zaczęto inwestować w neony, które miały być symbolem nowoczesności i postępu. Różnokolorowe, świetlne napisy i grafiki pojawiały się na budynkach kin, restauracji, hoteli, a także na ulicach handlowych. Neony pełniły różnorodne funkcje – od reklamy towarów po propagandowe hasła. Wzory były projektowane przez wybitnych artystów grafików, związanych z tzw. Polską Szkołą Plakatu. Dzięki nim powstały charakterystyczne, pełne ekspresji napisy i obrazy, które przyciągały wzrok i nadawały przestrzeni miejskiej niepowtarzalny klimat. Neony były nie tylko elementem dekoracyjnym, ale i medium komunikacyjnym. Kolorowe światła miały odwrócić uwagę od szarej rzeczywistości PRL-u i wnieść do miasta odrobinę zachodniego blichtru. Pod koniec lat 80. wiele neonów zaczęło znikać z przestrzeni miejskiej, częściowo ze względu na zmianę realiów ekonomicznych i nowe technologie reklamowe, a częściowo przez brak konserwacji. W efekcie neonowe iluminacje stopniowo wygasały, pozostawiając Warszawę w nieco bardziej przygaszonej atmosferze. Dziś, dzięki inicjatywom muzealnym oraz prywatnym kampaniom renowacji, wiele z tych świetlnych zabytków znowu rozświetla miasto. Tu wracamy do początku artykułu, czyli ...
... do Neon Muzeum
Muzeum Neonów – misja i historia miejsca pełnego światła Muzeum Neonów na warszawskiej Pradze to miejsce, w którym można przenieść się w czasie i odkryć piękno zapomnianej sztuki reklam świetlnych. Stała kolekcja muzeum składa się z około stu unikatowych neonów i instalacji reklamowych, często projektowanych przez wybitnych artystów związanych z Polską Szkołą Plakatu – rozpoznawalną na całym świecie za swój nowatorski styl i artystyczną wartość. Wizyta w muzeum pozwala zobaczyć neony z bliska, podziwiać ich kunszt oraz docenić pracę rzemieślników, którzy byli mistrzami w tworzeniu tej formy miejskiej estetyki. Jednak Muzeum Neonów to nie tylko miejsce gromadzenia neonów pozbawionych swojego pierwotnego kontekstu. Jest także zaangażowane w aktywną ochronę historycznych reklam świetlnych w przestrzeni miejskiej Warszawy. Dzięki kampanii „Akcja Renowacja!” muzeum odtwarza, odnawia i ponownie rozświetla historyczne neony, nadając im nowe życie. Jednym z najnowszych sukcesów jest projekt przywrócenia słynnego czerwonego Koguta Cepelii na ulicę Grzybowską 37, zrealizowany we współpracy z firmą Matexi Polska. Ten symbol warszawskiej przestrzeni miejskiej został ponownie włączony do pejzażu stolicy, z nowym przesłaniem „Razem rozświetlamy miasto”, zdobiąc fasadę nowego budynku. Jako prywatna instytucja, Muzeum Neonów funkcjonuje bez wsparcia finansowego ze środków publicznych. Działalność muzeum, w tym projekty związane z ochroną neonów, są możliwe dzięki wsparciu odwiedzających oraz sympatyków muzeum. To właśnie oni, przychodząc do muzeum i uczestnicząc w wydarzeniach specjalnych, wspierają misję ochrony i popularyzacji tej niezwykłej formy sztuki. Muzeum jest otwarte przez siedem dni w tygodniu, oferując zwiedzanie zarówno dla osób indywidualnych, jak i dla grup zorganizowanych. Dodatkowo placówka organizuje wydarzenia edukacyjne, pokazy filmowe – takie jak „NEON” Erica Bednarskiego oraz „LIGHTEATER” Michaela Guggera – oraz wycieczki z przewodnikiem. Istnieje także możliwość zwiedzania kolekcji po godzinach otwarcia po wcześniejszej rezerwacji.
Muzeum neonów stanowi przykład unikatowej i bezcennej działalności konserwatorskiej, edukacyjnej i muzealnej. Zdecydowanie jest to najbardziej klimatyczna placówka muzealna w jakiej gościłem. Ja, w każdym razie, jestem zachwycony i moja córka też. Na pewno tu jeszcze wrócimy.
Wnętrza Neon Muzeum na Mińskiej w Warszawie
Tu możemy zaobserwować jakiegoś antykwariusza, który zasłania piękne neony ;) | Aut. fotografii: Apolonia Barska