[Gaszyński, Konstanty] / Jaxiada - poema w sześciu pieśniach przez K. G. / Warszawa 1827, [s.n.] / Str. [40] / Oprawa płócienna, introligatorska (z epoki), tłoczona w złocie tytulatura na licu, bordiura (suchy tłok) wzdłuż kraw. lica i tyłu, 28 cm / Kaligrafowana karta tytułowa / Marmoryzowane wyklejki (motyw wąskożylny).
Egzemplarz pochodzi z księgozbioru Konstantego Przewłockiego (1857-1930), ziemianina, działacza gospodarczego, deputowanego do Rady Państwa Imperium Rosyjskiego (piecz. własn. na karcie tyt.), został przekazany wnukowi, Januszowi Przewłockiemu (1927-2007), znanemu wydawcy, nauczycielowi, kolekcjonerowi i bibliofilowi.
"Jaxiada" Konstantego Gaszyńskiego (1809-1866), cenionego poety, prozaika, tłumacza, uczestnika Powstania Listopadowego, to poemat humorystyczny, napisany ok. r. 1826, "wymierzony" przeciw Jaxie Marcinkowskiemu, znanemu warszawskiemu "wierszoklecie", który literatom epoki służył za cel żartów i dowcipów. Drukiem wydany dopiero w r. 1910 w czasopiśmie "Lamus", krążył w środowisku w postaci rękopisu (-ów?), recytowany, cytowany, komentowany. Gaszyński w późniejszym okresie wstydził się tego dziełka i nigdy o nim nie wspominał, prawdą jest jednak, że to właśnie ów lekki, pełen humoru i inteligentnego dowcipu utwór, dał poecie wstęp do salonu literackiego Wincentego Krasińskiego - legendarnego miejsca na artystycznej mapie dziewiętnastowiecznej Warszawy. Tam poznał Zygmunta Krasińskiego, znajomość wkrótce przerodziła się w przyjaźń, której dowodem niech będą wspólne podróże, tudzież zachowana, obszerna korespondencja. Gaszyński był także wychowawcą synów Zygmunta Krasińskiego i właśnie jednemu z nich, Władysławowi, rękopis "Jaxiady" został zapisany w testamencie. Trafił on potem do warszawskiej Biblioteki Ordynacji Krasińskich i tam, prawdopodobnie po kapitulacji Powstania Warszawskiego, spłonął wraz z ponad 150. tys. innych jednostek ze zbiorów biblioteki.
Prezentowany egzemplarz jest właśnie kopią owego, zniszczonego przez Niemców, autografu. Świadczy o tym dopisek na ostatniej stronie utworu: "Zgodność niniejszej kopii z autografem Konstantego Gaszyńskiego, znajdującym się w Bibliotece Ordynacyi Krasińskich, stwierdzam, I. Janicki". [piecz. Biblioteka Ordynacyi Krasińskich]
Ignacy Janicki, ur. w 1823 r. fizyk, edytor, również wychowawca dzieci Zygmunta Krasińskiego, od r. 1876 bibliotekarz Biblioteki Ordynacji Krasińskich, zmarł w r. 1886, a zatem powyższe poświadczenie zgodności z pewnością pochodzi z lat pomiędzy datami. Czy to kopia wykonana ręką samego Gaszyńskiego? Czy wyrażenie "zgodność niniejszej kopii z autografem" odnosi się li-tylko do warstwy treściowej czy takoż do analizy pisma? To są pytania, na które próbujemy znaleźć odpowiedź. Wiemy, że podobny rękopis, z odręcznymi poprawkami (być może "brudnopis") znajduje się w Bibliotece im. Zielińskich w Płocku. Dwa egzemplarze rękopisu "Jaxiady" widnieją także w wydanym w r. 1906 Katalogu rękopisów Akademii Umiejętności w Krakowie (zestawił Jan Czubek). Z pewnością jeszcze kilka elementów układanki wymaga sprawdzenia - śledztwo antykwaryczne trwa...
Pięknie dziękuję Pani Annie Romaniuk, Kierownik Zakładu Rękopisów Biblioteki Narodowej, za poświęcony czas i udostępnione materiały.
Bibliografia:
Gabriel Korbut, Literatura polska, t. III (1930)
Dodatek miesięczny do Gazety Lwowskiej poświęcony historyi, statystyce i ekonomii krajowej, t. I (Red. Adolf Rudyński) (1873)
Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego, t. VII (1872)
Kalendarz Wydawnictwa Dzieł Tanich i Pożytecznych na rok 1867 (1866)
Katalog rękopisów Akademii Umiejętności w Krakowie (zestawił Jan Czubek) (1906)
Danuta Knysz-Tomaszewska, Paul Cazin (1881-1963). Dole i niedole francuskiego polonisty. Szkice (1999)
Janusz Odrowąż-Pieniążek, Mickiewicziana zbierane po świecie (1998)
Czasopismo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, t. XIV (2003)
Przewodnik Naukowy Literacki. Dodatek do Gazety Lwowskiej, t. I (Red. Władysław Łoziński) (1873)
Pamiętniki Bogusławy z Dąbrowskich Mańkowskiej, t. I (1883)
Adam Bar, Kumoszki na Parnasie (1947)
Roman Dąbrowski, Poemat heroikomiczny w literaturze polskiego oświecenia (2004)
Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu. Rok 1866 (1867)
Miscellanea z okresu Romantyzmu (red. Stanisław Pigoń) (1956)
[I. T. Baranowski], Biblioteka Ordynacyi Krasińskich w Warszawie (1917)
Franciszek Pułaski, Opis 815 rękopisów Biblioteki Ord. Krasińskich (1915)
Biblioteka Ordynacji Krasińskich. Rękopisy zachowane. Konkordancje (2003)